भौगोलिक माहीती

भौगोलिकदृष्ट्या सोलापूर हे 17.10 ते 18.32 डिग्री उत्तर अक्षांश आणि 74.42 ते 76.15 डिग्री पूर्व रेखांशावर वसलेले आहे. हा जिल्हा महाराष्ट्र राज्याच्या दक्षिण पूर्वेला आहे आणि संपूर्णपणे भीमा आणि सीना नदीच्या खोर्‍यामध्ये आहे. संपूर्ण जिल्हा भीमा व तिच्या उपनद्या यांच्याद्वारे पिकांसाठी व पिण्याच्या पाण्यसाठी पाणीपुरवठा होतो.

जिल्ह्याच्या उत्तरेला अहमदनगर आणि उस्मानाबाद जिल्हा आहे, पूर्वेला उस्मानाबाद आणि कलबुर्गी (कर्नाटक राज्य), दक्षिणेला सांगली आणि विजयपूर (कर्नाटक राज्य) व पश्चिमेला सातारा आणि पुणे जिल्हा आहे. जिल्ह्यात कोणतेही महत्वाचे पर्वतरांगा नाही. केवळ बार्शी तालुक्याच्या उत्तरेस बालाघाट पर्वत रांगेचा काही भाग दक्षिणेकडे काही किमी पर्यंत जातो. करमाळा, माढा आणि माळशिरस तालुक्यांमध्ये काही विखुरलेल्या पर्वतरांगा आहेत. संपूर्ण जिल्ह्याचा भूभाग जवळपास सपाट पातळीवर आहे. करमाळा व माढा तालुक्यातील सपाट भूभाग व लहान पर्वतरांगा या भीमा व सीना नदीच्या पाणलोट क्षेत्राचे काम करतात. जिल्ह्याचे एकूण भौगोलिक क्षेत्र 14844.6 चौ किमी असून महाराष्ट्र राज्याच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्रापैकी 338.8 चौ किमी (2.28%) शहरी आणि राहिलेले 14505.8 चौ किमी (97.72%) हे ग्रामीण आहे. क्षेत्रफळानुसार करमाळा हा सर्वात मोठा तालुका असून त्याचे एकूण क्षेत्रफळ 1609.7 चौ किमी व उत्तर सोलापूर हा सर्वात लहान तालुका असून त्याचे क्षेत्रफळ 736.3 चौ किमी आहे.

मातीच्या प्रकारानुसार जिल्ह्याचे तीन प्रकारे वर्गीकरण केली जाऊ शकते.

• काळी माती
• खडबडीत माती
• लालसर माती

भौगोलिक महितीनुसार जिल्ह्याचे तीन नैसर्गिक विभागामध्ये वर्गीकरण केले आहे.

• पूर्व विभाग- यामध्ये बार्शी, उत्तर सोलापूर, दक्षिण सोलापूर आणि अक्कलकोट या तालुक्यांचा समावेश होतो. या विभागातील माती काळी व उच्च दर्जाची आहे. जवर, बाजरा आणि डाळी हे मुख्य पिके आहेत.
• मध्य विभाग- मोहोळ, मंगळवेढा, पंढरपूरचा पूर्व भाग आणि माढा तालुका यांचा समावेश या विभागात होतो. माती अनियंत्रित करणे आणि अनिश्चित पाऊस हे या विभागामध्ये समावेश होतो. खरीप आणि रब्बी पिके हे दोन्ही यामध्ये समावेश होतो.
• पश्चिम विभाग- करमाळा, सांगोला आणि माळशिरस तालुका आणि पश्चिम भाग मध्ये पंढरपूर हे देखील या विभागामध्ये समावेश होतो. माती उथळ प्रकारचा आहे. आद्रता न राखता या भागांचे चिन्हाकीत होतो. कमी आणि अनिश्चित पाऊस असतो. रब्बी पिके करमाळा, पंढरपूर आणि माढा तालुक्यामद्धे खरीप पिके, बाजरा आणि शेंगदाणे हे सांगोला आणि माळशिरस तालुक्यामद्धे आहे.

जमीन वापर

• कृषी क्षेत्र – 11480 चौ किमी
• लागवडयोग्य वापरात नाही – 380 चौ किमी
• बिगर कृषी क्षेत्र – 690 चौ किमी
• गवत आणि वनस्पति – 720 चौ किमी
• वन आच्यादन – 350 चौ किमी
• वस्ती असलेला- 1260 चौ किमी
• मसुदा प्रवण विभाग (सर्व 11 तालुके) – 14844.6 चौ किमी

कृषिदृष्ट्या संपूर्ण जिल्हा पावसाच्या क्षेत्रात असतो. पाऊस अनिश्चित आणि कमी आहे. जून ते सप्टेंबर महिन्यात दक्षिण आणि पश्चिम कडून पाऊस असतो.